|
Η Ελιά ή Ελαιόδεντρο ή Λιόδεντρο |
|
|
Γνωστή από την αρχαιότητα, η Ελιά είναι καρποφόρο δέντρο με εκτεταμένη καλλιέργεια σε όλες τις χώρες της Μεσογείου, πρωτίστως όμως στην Ελλάδα.
Προέλευσή της είναι η Ανατολική Μεσόγειος, ενώ οι Έλληνες ήταν ο πρώτος λαός που καλλιέργησε την ελιά στην Ευρώπη. Εξάλλου σύμφωνα με την αρχαία ελληνική παράδοση η ελιά κατάγεται από την Αθήνα την οποία φύτεψε για πρώτη φορά στην Ακρόπολη η θεά Αθηνά.
Σήμερα η ελιά είναι σημαντικότατο συστατικό της Μεσογειακής Διατροφής τόσο ως καρπός, αλλά κυρίως επειδή από αυτή παράγεται το ελαιόλαδο.
Μεταξύ των 3 πρώτων σε σπουδαιότητα προϊόντων διατροφής στο Μεσογειακό διαιτολόγιο το ελαιόλαδο και η ελιά έχουν γίνει στη λαϊκή παράδοση της Ελλάδας αλλά και όλης της Μεσογείου, ποίημα, τραγούδι, παροιμία, κομμάτι αναπόσπαστο από σχεδόν κάθε δραστηριότητα.
Λαϊκές εκφράσεις για την ελιά και το ελαιόλαδο.
Καθημερινές παραβολικές φράσεις του λαού που αποδεικνύουν περίτρανα πόσο βαθιές άμεσα συνδεδεμένα είναι με τους Έλληνες η ελιά και το ελαιόλαδο.
-
Μου έβγαλαν το λάδι (με ταλαιπώρησαν)
Το λάδι βγαίνει από τον καρπό με την έκθλιψη (συμπίεση) του μέχρι το σημείο να σπάσει σε πολλά μικρά κομμάτια.
-
Μην ρίχνεις λάδι στη φωτιά (μην εξωθείς τα πράγματα στα άκρα)
Όταν ρίχνουμε λάδι στην φωτιά φουντώνει. Έτσι χρησιμοποιούμε την έκφραση αυτή όταν θέλουμε να δείξουμε ότι ενώ τα πράγματα δεν πάνε όπως θέλουμε, με τους χειρισμούς μας τα χειροτερεύουμε.
-
Έκανε λαδιά (έκανε κάτι ανάρμοστο)
Το λάδι αν πέσει σε κάποιο ρούχο αλλοιώνει εισχωρεί άμεσα στις ίνες του ρούχου, ενώ αντίστοιχα βγαίνει δύσκολα και συχνά αφήνει μόνιμα σημάδια. Έτσι χρησιμοποιεί ο λαός αυτήν την έκφραση για να δείξει ότι μέσα στην καθημερινή φυσική ροή των πραγμάτων κάποιος έκανε κάτι ασυνήθιστο το οποίο θα αλλοιώσει τα πράγματα και θα αφήσει «σημάδι».
-
Η θάλασσα είναι λάδι (είναι ήσυχη)
Το λάδι είναι από τα υγρά που έχουν την τάση να απορροφούν γρήγορα τους κυματισμούς και τείνουν να διατηρούν μια τέλεια ηρεμία.
-
Το λάδι του τελείωσε (πέθανε)
Στην ελληνική παράδοση πιστεύεται ότι για κάθε άνθρωπο υπάρχει κάπου ένα λυχνάρι που διατηρείται αναμμένο όσο ζει.
Όταν όμως τελειώσει το λάδι του που συντηρεί την φωτιά τότε αυτή σβήνει και ο άνθρωπος πεθαίνει.
Ίσως εξαιτίας αυτής της παράδοσης διατηρείται μέχρι σήμερα το πανάρχαιο έθιμο να ανάβουν ένα καντήλι οι άνθρωποι σε αυτόν που έφυγε το οποίο φροντίζουν να συντηρούν άσβεστο ανανεώνοντας το λάδι του ώστε να δείξουν ότι κρατούν ζωντανή την μνήμη του.
-
Τον λάδωσε (τον δωροδόκησε)
Κλασικός όρος που μεταφορικά λέει ότι με την βοήθεια χρημάτων ή με κάποιο δώρο κάποιος επηρέασε την γνώμη ή την απόφαση κάποιου άλλου.
Χρησιμοποιείται συχνά στις μέρες μας για να δείξει ότι με την βοήθεια χρημάτων συχνά κάποιος κινεί τον «σκουριασμένο» κρατικό μηχανισμό τα οποία στην περίπτωση αυτή παίζοντας συμβολικά τον ρόλο του λαδιού βοηθούν την «σκουριασμένη» μηχανή να δουλέψει.
-
Αυτός βγήκε λάδι (τη γλίτωσε)
Κινδύνευε από κάτι (συνήθως από κάποια κατηγορία) και γλίτωσε.
Όταν αναμείξουμε λάδι με νερό, συνήθως το λάδι βγαίνει στην επιφάνεια (δεν πάει στον πάτο, δεν αναμιγνύεται, δεν «πνίγεται»). Έτσι αν κάποιος κατηγορείται για κάτι και γλιτώσει, συχνά ο λαός λέει μεταφορικά «αυτός βγήκε λάδι».
-
Να σε κάνω λάδια-ξύδια (να σε μεταφέρω στον ώμο μου παίζοντας)
Την φράση αυτή χρησιμοποιούμε συνήθως παίζοντας με μικρά παιδιά.
Παλιά μεταφέρανε σε ασκούς το λάδι και το ξύδι στην πλάτη τους, τα οποία συγκρατούσαν με τα χέρια στο ύψος του ώμου, από την λαβή (συχνά το στόμιο) που έχει το ασκί.
Έτσι με τον ίδιο τρόπο κρατούσαν τα μικρά παιδιά και τα μεταφέρανε μικρές αποστάσεις παίζοντας "λάδια-ξύδια το κοπέλι να το πάω όπου θέλει."
-
Να λαδώσει λίγο το αντεράκι μου (να φάω καλό φαγητό)
Τα παλαιά χρόνια θεωρούσαν καλό φαγητό το λαδερό φαγητό, μιας και το λαδί συμμετείχε σε όλα σχεδόν τα μαγειρεμένα φαγητά για τα οποία είναι και ξακουστή η μεσογειακή διατροφή.
Έτσι όταν κάποιος έτρωγε καλό φαγητό συχνά χρησιμοποιούσε την φράση «Λάδωσε το άντερο μου».
-
Αυτός είναι σαν τον λαδοπόντικο (είναι ατημέλητος)
Τα παλαιά χρόνια στα πιθάρια που φύλαγαν το λάδι βάζανε ξύλινες τάβλες για καπάκι. Όμως τα ποντίκια τρώγανε τις τάβλες αυτές με αποτέλεσμα να πέφτουν μέσα στο λάδι όπου όταν έβγαιναν -είτε από μόνα τους ή τα βγάζανε οι άνθρωποι- (το λάδι ασφαλώς το τρώγανε) είχαν αστεία εικόνα αφού ήταν γεμάτα λάδι μετά το «κολύμπι» τους στο πιθάρι. Έτσι παρομοιάζεται και ο ατημέλητος άνθρωπος.
